
“Tìm về hương bưởi hương cau
Đêm nay hoa nhé cùng nhau dậy thì”
(Lê Phương Liên)
Đó là hai câu thơ tôi bắt gặp ở bìa cuối của tập “Đêm nay hoa bưởi dậy thì”, tập tản văn còn thơm mùi giấy mực mà nhà thơ, nhà văn Lê Phương Liên mới tặng tôi.
“Đêm nay hoa bưởi dậy thì” là tập gồm 38 tản văn xinh xắn /157 trang được NXB Hội Nhà Văn ấn hành trong tháng 5/2024 vừa qua
Không phải lần nầy, tôi mới được đọc văn của Lê Phương Liên. Tôi, thỉnh thoảng, được đọc nó trên Tản Văn Hay, trên trang cá nhân của tác giả hay trên một số trang báo và tạp chí nào đó. Lần nào đọc, lòng cũng đầy cảm xúc. Và lần nầy được cầm trên tay tập tản của chị, tôi thật vui mừng và cảm động!
Như tác giả từng nói: Chị vốn yêu văn thơ và tâm hồn cũng lãng mạn lắm. Còn mơ làm cô giáo dạy văn nữa! “Cơ mà thích cũng chẳng được, con người ta có số như giày dép. Ngoắt một cái hết cấp ba nó bỏ văn thơ đi học Tài Chính” (Đồng tiền tự sự). Và Lê Phương Liên thành nhân viên Tài Chính! Nhưng điều ấy không làm mất đi tình yêu của chị đối với văn chương.
Từ khi nghỉ hưu, có thời gian, Lê Phương Liên dồn tình yêu văn chương của mình vào sáng tác. Trước khi xuất bản tập tản văn “ Đêm nay hoa bưởi dậy thì”, tác giả cho đã cho ra đời nhiều tập thơ: Hoa cỏ may; Độc thoại sen; Nhắm mắt để nhìn; Quá giang lục bát; Bé dắt mùa sang (thơ song ngữ)
“Đêm nay hoa bưởi dậy thì”, là tập tản tập hợp những bài viết của Lê Phương Liên dành cho quê hương, một vùng quê Thanh Hà, Hải Dương mà chị từng gắn bó. Nơi ấy có những bờ cỏ may, những bông hoa khế tím mơ màng, có mùi cau thơm dịu, có hoa bưởi, hoa mộc phả hương trong chiều, khiến đi xa lòng nhà văn cứ vương vấn mãi. Ta dễ dàng bắt gặp điều này trong một loạt bài tác giả viết về cây cỏ, đồng ruộng quê nhà : “Cỏ may níu bước người xa”, “Ai nhặt giùm hoa nhỏ đậu bờ vai”, “Mùa cau về”, “Mùa sấu thay áo”, “Đêm nay hoa bưởi dậy thì”, “Mộc Hương thương nhớ”….
Đây là đoạn Lê Phương Liên đã viết trong Cỏ may níu bước người xa: “Có lẽ với tôi và nhiều người khác, cuối thu không chỉ từ làn gió heo may se lạnh, không từ hương ổi hay những chiếc lá vàng lắc thắc rơi nơi đầu ngõ. Cuối thu còn có khói đốt đồng khi mùa gặt đã qua, hay lời chào của loài hoa bình dị mà kiêu hãnh: Hoa cỏ may”
Hay ở một đoạn khác: “Tôi yêu những mùa hoa khế, yêu cái mỏng mơi mà đằm thắm của hoa”…“Bông khế cứ nở rồi âm thầm rụng rơi. Hoa rải niềm vấn vương dọc miền hoài niệm. Hoa nhắc nhở một vết thương chưa bao giờ lành sẹo, một khoảng trống không thể lấp đầy…” (Ai nhặt giùm hoa nhỏ đậu bờ vai)
Là người tinh tế và giàu cảm xúc, gắn bó với quê hương, với cành cây, ngọn cỏ quê nhà, cảm nhận của Lê Phương Liên về hương hoa, cây cỏ quanh nhà cũng thật vi diệu: “Với tôi hương hoa cau của tuổi thơ đong đầy kỷ niệm. Hoa cau thoang thoảng dịu ngọt, vì ở trên cao nên hương cau thường thoắt có thoắt không theo chiều gió. Đôi khi, đứng dưới gốc cây muốn tìm một chút thơm lại không thấy, nhưng đi ra xa hàng trăm mét, một cơn gió thoảng mùi hương lại xuất hiện, thoáng một cái rồi lại bay đi” (Mùa cau về )
Thời gian với tác giả cũng không trôi đi trên những con số đếm hay bước đi của năm tháng, giờ khắc mà đọng lại trong mùa màng, trong cỏ cây hoa lá : “Mùa cau về” Mùa sấu thay áo” “Ký ức mùa rươi” “ Vũ khúc mùa rạm” “Thương hoài xôi sắn mùa đông” hay cả mùa yêu “Mùa yêu thương chạm ngõ” “Rét ngọt mùa yêu”…
Trong “Đêm nay hoa bưởi dậy thì“ ta còn gặp những bài viết về những món ăn quen thuộc, đậm tình quê: “Vũ khúc mùa rạm”, “Thèn đen kho cá”, “Ký ức mùa rươi”, “Thương hoài xôi sắn mùa đông”, “Giàn gấc nhà và xôi mẹ nấu”… Đó còn là những kỷ niệm gắn liền những ngày tháng đầy khó khăn hằn in trong tiềm thức để rồi “Tháng nhuận nhớ về….”
Trở lại với tản văn “Đêm nay hoa bưởi dậy thì”, tản văn được tác giả lấy tên đặt cho toàn bộ tập tản. Có lẽ hoa bưởi đã để lại ấn tượng sâu đằm trong lòng chị. Nó gắn liền với hình bóng của bà, của cha, mẹ và của mối tình đầu đời của mình. Nó là cây bưởi “cha đem về trồng trước khi lên đường vào Nam chiến đấu…. Rồi chiến tranh khốc liệt cha tôi biền biệt không tin tức”. Nó gợi nhớ đến bà “Bà đi xa đã mấy chục năm, tôi vẫn không thể quên dáng bà mỗi tháng ba về. Không quên cái rổ thưa bà ra vườn hái hoa để ướp bột sắn và thêm một chùm hoa vào nồi nước gội đầu cho các cháu”. Còn với tôi thì “Cho đến một hôm, dưới gốc bưởi này, anh lặng lẽ nắm bàn tay và cài lên mái tóc tôi chùm hoa bưởi hái ở vườn nhà. Đêm ấy hoa bưởi thảng thốt thơm”.
Tản văn “Đêm nay hoa bưởi dậy thì” thật dạt dào cảm xúc! Phải chăng “Màu trắng tinh khôi, hương thơm dịu dàng của hoa đánh thức trái tim thiếu nữ đã bắt đầu biết bâng khuâng xao xuyến, biết làm duyên”. “Đánh thức hoài niệm của người già với giấc mơ quá vãng…”
Mượn văn để trải lòng, 38 tản văn trong “ Đêm nay hoa bưởi dậy thì là những cảm xúc, những rung động của chị với những những điều từng xảy ra hoặc tác giả từng thấm trải, có khi là những ký ức, những hoài niệm đẹp pha chút buồn thương, luyến nhớ: “Tháng sáu. Tôi trở về làng khi mùa gặt đã vãn. Những mô rạ gối đầu lên ruộng giữa ngày bình yên. Soi vải thiều đẫy quả vào mã thơm dịu. Gió ùa vào lòng chiều hoài niệm xa xôi…. Hoàng hôn lững thững choàng nhẹ chiếc voan màu tím nhạt lên bạt cỏ dại ven sông. Vắng xa câu hỏi diết da như vọng từ bến xưa, bên gốc gạo già”( Nẻo về rơm rạ)
Lớn lên trong những ngày tháng đất nước còn chiến tranh, dù muốn dù không bóng dáng của chiến tranh phảng phất đâu đó trong tản của Lê Phương Liên. Nó làm xa xót mối tình thời con gái của chị, nó để lại nỗi buồn thương da diết trong lòng mẹ chị và bao nhiêu người phụ nữ thời ấy.
Tác giả Lê Phương Liên có tuổi mười lăm thật đẹp. Tuổi mười lăm chớm yêu, nhưng một phần tuổi trẻ ấy đã đi qua cùng hoa khế, bởi:
“Anh đã mang bông khế của tôi đi khắp nẻo chiến trường, rồi về gặp nhau lần ấy cũng bên gốc khế nầy. Hoa cuối mùa xa xót, khế vàng rơi rụng ngày mưa…” Để một đời chị cứ khắc khoải “Ai nhặt giùm hoa nhỏ đậu bờ vai”
Hay trong “ Nhót xưa hoài niệm” cũng vậy. Tác giả không đơn thuần là nhớ mùa nhót chín xưa mà nhớ một người” cùng phòng học, chỉ khác buổi”, “anh học cấp ba lớp mười, tôi lớp tám”. Nhớ người từng hò hẹn và từng dắt chị sang nhà bà ngoại anh hái nhót. Rồi người ấy ra đi. Và “Đâu ngờ, đó là mùa nhót cuối cùng anh không trở lại. Anh hy sinh ở thành cổ Quảng Trị… Cây nhót nhà bà ngoại anh buồn suốt mấy mùa không đơm hoa” ( Nhót xưa hoài niệm)
Với hai con người, Lê Phương Liên từng gặp trong vạt cải ở ngoài ruộng phần trăm của mình cũng vậy . Hai con người ấy từng yêu thương, hò hẹn. Nhưng rồi chiến tranh đã làm cho mối tình của họ trở nên đau xót, bi thương: “Mùa cải nào chị cũng về, hái một bó, ngắt từng cánh thả xuống dòng sông quê. Heo may thổi những chùm hoa vàng trôi về miền thăm thẳm”…”Hình như với chị, anh đã trở về trên bến sông này. Vai khoác ba lô, tay cầm bó hoa cải vàng cười thật tươi nhắn chị: “Em ơi thôi đừng đợi/mùa xuân đã vơi rồi/chỉ tình anh vời vợi/chưa một ngày quên em…” (Phù sa vàng).
Còn mẹ chị thì sao?
“Trước khi lên đường vào Nam chiến đấu…cha mang về một cây bưởi đào. Cây chỉ bé ngang tầm ngực tôi nhưng đã có hoa và cả quả. Bà nội tôi nhìn cây bảo: “Bố mài khéo chọn, cây nài đúng bưởi tứ quý.”
“Rồi chiến tranh khốc liệt hơn. Cha tôi biền biệt không tin tức. Mỗi mùa hoa bưởi về bà tôi thở dài. Mẹ tôi nhặt từng bông rụng để trên bàn. Đêm đêm hương bưởi dịu thơm len lỏi khắp nhà. Tôi tỉnh ngủ nhìn qua màn chắc mẹ lại nhớ cha…”( Đêm nay hoa bưởi dậy thì)
Người phụ nữ ấy đã có những đêm cô đơn và khao khát :
“Đến bây giờ, khi đã là đàn bà có tuổi, tôi mới hiểu tại sao có những đêm hè, nửa đêm mẹ tôi chạy ra ao tắm. Có lẽ đó là nỗi khát khao tình cảm bị dồn nén, giày vò. Bà nội tôi ở giường bên thở dài: “rõ khổ”. Năm ấy mẹ tôi mới 37 tuổi”(cái tuổi sung mãn nhất).(Ký ức từ tấm hình gia đình lính thời chiến)
Để rồi tác giả cầu mong:
“Cầu mong cho đất nước mình luôn sống trong hòa bình. Để những đứa con được gọi bố ngay lúc chào đời, những người vợ không sống đời chinh phụ, những đôi lứa chỉ có socola và hoa hồng thắm đỏ”(Ký ức từ tấm hình gia đình lính thời chiến)
Đọc những đoạn văn nầy của tác giả, ta không khỏi xa xót, nghẹn ngào!
Đọc tản văn của Lê Phương Liên ta dễ dàng nhìn thấy: Mỗi tản của chị như lời thủ thỉ, tâm tình mà không quá dụng công uốn nắn từ ngữ nhưng thật và dễ đi vào lòng người. Ví dụ như một đoạn trong “Thèn đen kho cá”, tác giả viết: ” Về ngang cổng Ngòi thấy có ai đó đang đứng tè vào gốc cây thèn đen mà tôi hay ra lấy lá về kho cá“… “Tôi gào lên:”.. sao mày đái vào cây thèn đen của tao, nó mà chết thì mày cũng chết với tao!” “ Tôi xót xa cho mấy quả thèn đen chưa chín bị nó tè vào… khi chín sao mà ăn đây!”
Là nhà thơ nên hầu như tản nào cũng có vài ba câu thơ. Những câu thơ này như đúc kết một điều gì đó hay có khi nó làm cho người đọc như được giãn ra, lắng sâu trong cảm xúc:
“Về chưa ơi cọng gió đồng / để em trải lá triền sông ta nằm” (Cỏ may níu bước người xa)
“Em trở về khi nắng hết đòng đưa/ Sân nhà vắng hoa rụng buồn lối cũ/ Góc vườn xưa, dấu chân người lá phủ / Ai nhặt giùm hoa nhỏ đậu bờ vai”( Ai nhặt giùm hoa nhỏ đậu bờ vai)
Ta cũng thấy trong văn của Lê Phương Liên có sự kết hợp hài hòa , nhuần nhuyễn giữa yếu tố tự sự và trữ tình, hai yếu tố này luôn đan xen hòa quyện trong tản của chị nên đọc tản của chị, ta thấy mượt mà, trôi chảy thậm chí có nhiều đoạn trữ tình như thơ. Đặc biệt có những câu như triết luận nhưng là triết luận được rút ra từ thực tế đời thường nên gần gũi và và dễ đi vào lòng người:
“Đời hoa cũng luân hồi tựa đời người. Hoa sữa tàn nhường hoa mộc nở. Giấc mơ nào rồi cũng phai phôi”( Mộc hương thương nhớ)
“Chiều qua về quê, sáng nay xách làn đi bộ ra chợ. Nghĩ đời người như một giấc mơ”( Thèn đen kho cá)
Hay:
“Khi đối mặt với một chiếc lá lìa cành cũng là lúc tôi nghĩ về việc đối mặt với biệt ly” … “Tôi cũng đã đi qua nhiều ly biệt trong đời, có đớn đau, âu lo thảng thốt, có quắt quay thương nhớ tủi hờn. Nhưng khi đứng trước mùa cây thay lá tôi tin những yêu dấu của tôi sẽ quay về, trở lại vẹn nguyên như bốn mùa xuân, hạ,thu đông. Bởi những lá ấy rụng xuống được gom lại, vun vào mỗi cây như là cách để dưỡng nuôi.( Mùa yêu thương chạm ngõ).
Trên đây là những gì tôi đọc được từ tập tản “Đêm nay hoa bưởi dậy thì” của tác giả Lê Phương Liên. Chắc chắn bạn sẽ tìm thấy nhiều điều thú vị hơn khi đọc nó!
Cảm ơn chị Phương Liên thật nhiều! Chúc chị khỏe, vui và có nhiều sáng tác mới nữa!
Đắk Lắk tháng 6 2024
Lê Phượng