Tôi với Ngô Quang Vinh là chỗ thân thiết. Một hôm anh gọi điện từ Hà Nội, hẹn ngày xuống Hải Phòng, cùng đi có hai vị khách đặc biệt, họ sẽ dành cho tôi một điều bất ngờ. Đúng hẹn, tôi được đón Vinh và… hai anh Tây ba-lô người Pháp: Albert Fournier và Louis Lanessan! Khách đặc biệt thì rõ rồi, thế còn điều bất ngờ?
Albert lấy từ ba-lô một cuốn sách, đó là tiểu thuyết Một thời vệ quốc tôi viết và in cách đây chục năm. Chẳng những bất ngờ mà còn quá bất ngờ! Thì ra một Việt kiều về thăm Tổ quốc, thấy người nhà có cuốn này liền xin đem về Pháp. Thế rồi qua những cuộc gặp gỡ, sách đến với Albert và anh tha thiết muốn có cho mình vì truyện liên quan đến Pierre Fournier là ông nội của Albert! Một thời vệ quốc được tôi hư cấu từ những sự kiện có thực trong Cách tháng Tám 1945, chương 1 kể về Đại đội Ký Con được lệnh giải phóng các đảo trên vịnh Bắc Bộ và xua đuổi hai tàu chiến của Pháp là Greysac, Phrygien đang ở đó. Thì ra hồi ấy Pierre Fournier là thủy binh trên chiếc Greysac.
Albert lại lục ba-lô. Lần này là cuốn nhật ký của Pierre, trong đó có đoạn về những ngày ở vịnh Hạ Long và đảo Cát Bà. Pierre hết lời ca ngợi vẻ đẹp hai nơi này và gọi là kỳ quan thiên nhiên của thế giới. Đọc nhật ký, Albert ao ước có ngày được thấy tận mắt nơi ông mình ca ngợi và đó là lý do chủ yếu của chuyến đi này. Họ liên hệ với bên ngoại vụ và Vinh được cử đi làm phiên dịch.
Các bạn Pháp mời tôi tham gia, đã lâu không tới Cát Bà và vịnh Hạ Long nên tôi nhận lời. Chúng tôi thống nhất sẽ đi Cát Bà rồi từ đấy ra vịnh Hạ Long. Tôi cho biết giờ đây việc ra đảo không chỉ bằng tàu thủy như trước mà còn bằng ô tô qua cầu Tân Vũ sang đảo Cát Hải rồi theo cáp treo vượt Lạch Huyện tới đảo Cát Bà. Trụ của cáp treo được xác định cao nhất thế giới, khoảng cách từ mặt nước lên đến đỉnh hơn 214 mét. Đi cáp treo từ bên này sang bên kia chỉ mất chưa đầy 10 phút. Albert thốt lên: “Cao và nhanh thế thì khác gì đi máy bay!”. Tôi nói tiếp: “Bờ Lạch Huyện phía đảo Cát Hải bây giờ là cảng biển, đón được tàu trọng tải hàng trăm ngàn tấn. Cáp treo tới bờ bên kia, hành khách tiếp tục theo ô tô dọc Đường xuyên đảo đến thị trấn, con đường này quanh co theo sườn núi và vịnh biển, cảnh sắc rất ngoạn mục. Dọc đường có một số lầu vọng cảnh cho khách dừng chân ngắm cảnh.”. Albert bảo: “Một lịch trình tuyệt vời như thế lẽ nào lại không chứ. Nhưng hãy dành cho chuyến về, còn chuyến đi chúng ta sẽ theo đường thủy. Tôi muốn lặp lại hành trình hồi trước của hai chiếc Greysac và Phrygien được ông tôi viết trong nhật ký.”.
Albert gọi “hành trình” song thực ra là cuộc tháo chạy! Khi Nhật đảo chính Pháp, hai chiếc Greysac và Phrygien đã may mắn từ sông Cấm thoát được ra biển. Nhưng chúng không đi đâu xa mà ẩn náu ở vịnh để chờ thời cơ. Song thời cơ không đến mà lại bị Đại đội Ký Con của ta bí mật chiếm tàu vào đêm tối, áp giải vào bờ; các thủy thủ Pháp được đối đãi thân thiện nhưng với yêu cầu phải rời khỏi Việt Nam.
Vậy là tôi có chuyến du ngoạn không định trước. Chúng tôi thuê ca-nô cao tốc. Albert nhấp nhổm không yên suốt dọc sông Cấm, lúc đoán hai chiếc Greysac, Phrygien đậu chỗ này lúc lại bảo chỗ khác, cuối cùng thất vọng giơ hai tay lên trời: “Chịu! Không thể xác định được hai cái tàu từng đậu chỗ nào, dù ông tôi miêu tả rất chi tiết trong nhật ký. Hồi đó bến tàu vắng vẻ, bờ bên kia thì hoang vu, còn bây giờ sầm uất quá!”.
Ca-nô phóng như bay nên chẳng mấy chốc tới cửa sông và cũng chỉ vài phút sau đã thấy Cát Bà trùng điệp xanh ngắt một màu núi non rồi khu du lịch của thị trấn hiện ra đẹp như bức tranh bên bờ biển biếc.
Chúng tôi lên bờ tìm khách sạn nghỉ ngơi, nhưng chưa bén chỗ hai bạn Pháp đã đề nghị đi đâu đó. Chiều muộn nên chỉ đủ thời gian tới Cát Cò 1. Bãi vắng, giờ này không còn ai tắm biển. Louis bảo: “Tôi lại thích cái vắng vẻ này! Sự có mặt của con người thì vui đấy nhưng nhiều trường hợp chỉ phá vỡ cái thơ mộng và thâm trầm của tự nhiên.”. Trên đường trở lại khách sạn, cùng với rất nhiều người chúng tôi vui thú dạo phố biển về đêm. Phố mang tên “Đường 1 tháng 4”, kỷ niệm ngày Bác Hồ về thăm làng cá năm 1959. Gió biển mát rượi. Đèn từ các tòa nhà, các tàu du lịch và thuyền bè thật đủ mọi màu sắc, lung linh như sao sa. Albert nói, cứ như nhật ký của ông nội anh thì hồi ấy vịnh rất vắng thuyền bè, trên bờ chỉ vài cái nhà lụp xụp. Từ ngoài vịnh nhìn vào hầu như chỉ thấy rừng và núi. Albert bảo:
– Cụ Pierre nói có một hòn đảo rất nhiều khỉ. Tàu không vào được đảo vì độ sâu hạn chế nhưng qua ống nhòm thấy lũ khỉ đu bám trên cây và nhởn nhơ trên bãi cát.
– Đó là đảo Cát Dứa. – Huy Hùng, anh lái ca-nô nói – Từ đây ra đấy chỉ vài phút. Đảo có loài cây dứa dại nên người ta đặt tên như vậy song gần đây thường gọi là đảo Khỉ!
Hôm sau là cuộc du ngoạn cả ngày. Đầu tiên tới Cát Dứa. Đã có du khách ra đấy từ sớm. Đám khỉ quen tiếp xúc với người nên không hề sợ sệt, chúng thản nhiên đi lại, nghiêng ngó, có con cứ chăm chắm nhìn một đứa bé chờ tới khi được cho bánh mới chịu đi.
Rời đảo Khỉ chúng tôi theo ca-nô thăm vịnh Lan Hạ. Albert có vẻ lo bởi ở nhật lý, Pierre nói tàu Graysac từng bị lạc vì đảo nhiều vô kể, không khác gì một mê cung! Huy Hùng nói đi với anh thì yên tâm vì đã nhiều lần đưa khách thăm vịnh Lan Hạ và Hạ Long. Dọc hành trình chốc chốc chúng tôi lại gặp khi tàu du lịch, khi thuyền kayak. Khách bên này bên kia vẫy chào nhau, mấy cô gái người Âu còn gửi cả hôn gió. Albert và Louis hôn gió đáp lại, tôi với Vinh cũng bắt chước nên không để ý một anh Tây ba-lô mang theo đồ lặn bỗng từ dưới nước trồi lên, bơi tới một chiếc kayak, trên kayak là cô gái tóc vàng mặc đồ tắm da trắng hồng nhuốm nắng! Huy Hùng bảo: “Họ lặn để ngắm san hô. Có cả một rừng san hô với rong biển ngay dưới ca-nô chúng ta. Người Việt Nam thường chỉ tham quan các nơi trên cạn và tắm biển; khách phương Tây ưa mạo hiểm nên thích thăm vịnh bằng thuyền kayak, bơi lặn và leo núi, vách đá càng cheo leo họ càng thích.”.
Huy Hùng thông thạo Cát Bà như hướng dẫn viên du lịch của đảo. Anh đưa chúng tôi qua hết đảo này đảo khác, cái lớn, cái nhỏ, nơi bãi cát lóa nắng dưới chân núi, nơi chỉ là hòn đá lớn trơ vơ giữa vịnh, đủ hình đủ vẻ với vách đá phủ đầy cây cối và thảm thực vật. Người ta dựa vào đặc điểm của đảo mà đặt tên: Đầu Bê, Ba Trái Đào, Vách Đá, hòn Mây, hòn Guốc; nhưng có những tên đảo thật “khó hiểu”: Cát Đuối, đảo Sến, đảo Cù, hòn Tai Kéo… Vịnh Lan Hạ tất cả 367 đảo, trong đó hơn 100 đảo có bãi tắm, mỗi bãi một vẻ, nổi tiếng nhất là ba bãi Cát Cò cùng với con đường sàn men theo sườn núi từ bãi 1 tới bãi 2 và 3.
Pierre còn vẽ trong nhật ký các đảo ông đã qua. Có cảm tưởng anh lính Pierre hồi ấy chẳng mấy quan tâm đến thời thế và chiến sự mà chỉ mải mê viết và vẽ! Anh cháu Albert cũng vậy, không để tâm đến nỗi khốn khổ ngày trước của hai chiếc tàu chiến trong cuộc tháo chạy mà chỉ chăm chắm tìm những nơi ông nội mình kể và vẽ. Anh reo lên mỗi khi thấy có hòn đảo khớp với hình vẽ và tỏ ra tiếc khi có hòn đảo đẹp lại không được ông nội mình trổ tài hội họa! Anh trầm trồ: “Chốn này không khác gì thiên đường. Đúng là kỳ quan thiên nhiên của thế giới như ông nội tôi nói. Giá có phép màu thu nhỏ các đảo lại bé như hòn non bộ thì tôi xin bán cả gia tài để mua!”. Louis cười: “Anh không đủ tiền để mua đâu. Tất cả chúng ta có góp tiền cũng không thể mua nổi. Mỗi hòn đảo là một kỳ quan mà lại có những mấy trăm hòn đảo đẹp đến mê hồn.”. Bất chợt Albert hỏi Louis:
– Nếu đề cử nơi này thành Di sản thiên nhiên của thế giới, anh ủng hộ chứ?
– Tất nhiên rồi! – Louis đáp – Vịnh Lan Hạ đẹp như bức tranh sơn thủy, kết tinh hài hòa trời nước núi non. Với việc hội tụ đầy đủ rừng mưa nhiệt đới, rừng ngập mặn, đảo đá vôi, các rạn san hô, thảm rong, hệ thống hang động, các loài động vật quý hiếm, quần đảo Cát Bà năm 2004 đã được UNESCO công nhận là Khu dự trữ sinh quyển thế giới. Bây giờ lại cùng với vịnh Hạ Long trên hành trình đề cử là Di sản thiên nhiên. – Quay về phía ba anh chàng Việt Nam chúng tôi, Louis nói bằng giọng giảng giải – Tiêu chí để UNESCO công nhận là Di sản thiên nhiên thế giới, thì nơi ấy phải không có tác động của con người tới hệ sinh thái. Vịnh Hạ Long và quần đảo Cát Bà về hành chính thuộc hai địa phương khác nhau nhưng về địa lý Cát Bà và vịnh Lan Hạ chỉ là phần mở rộng của vịnh Hạ Long; giá trị các hệ sinh thái cũng tương tự như di sản Hạ Long. Được biết các bạn đã lập hồ sơ coi nơi này là quần thể với vịnh Hạ Long để đệ trình UNESCO. Vịnh Hạ Long vốn đã là Di sản thiên nhiên thế giới, được thêm Cát Bà và vịnh Lan Hạ, các bạn sẽ có một vùng với hơn 1900 hòn đảo đẹp và phong phú về sinh thái.
Louis coi ba chúng tôi cứ như những người có trách nhiệm trong việc đề cử vịnh Hạ Long – quần đảo Cát Bà thành Di sản thiên nhiên thế giới! Anh là người của Liên minh Bảo tồn thiên nhiên quốc tế (IUCN), một cơ quan tham vấn của UNESCO, hay chỉ là người hiểu biết, ham khám phá và yêu thiên nhiên? Dẫu thế nào thì sự có mặt của Louis cũng là tốt và được nghe anh giảng giải kiến thức cũng được mở mang.
Trở lại khu du lịch, thấy còn đủ thời gian trước khi trời tối, chúng tôi tiếp tục lên điểm cao 177. Sau một đoạn đường quanh co lát những phiến đá lớn giữa hai bên cây cối thì tới Pháo Đài Thần Công, nơi có hai khẩu pháo cùng hệ thống công sự được người Pháp xây dựng vào đầu những năm 1940. Mỗi khẩu nặng tới mấy tấn. Vốn dĩ có ba khẩu, quân đội Nhật tháo một khẩu đem đi phòng thủ ở vịnh Hạ Long, nghe nói nặng quá nên giữa chừng chìm cả pháo lẫn tàu! Với tầm bắn 40 km các khẩu pháo hoàn toàn khống chế cửa ngõ vào Hải Phòng. Sau này hệ thống hầm hào được ta củng cố và xây dựng thêm. Pháo Đài Thần Công trở thành di tích lịch sử và điểm tham quan không thể bỏ qua. Từ đây quan sát được cả một vùng rộng lớn của Cát Bà và vịnh Lan Hạ, qua kính viễn vọng ở quán cà phê còn thấy được đảo Long Châu và Đồ Sơn.
Tôi kể cho các bạn Pháp: Cát Bà từng có tên là Các Bà, bản đồ của Pháp in năm 1938 cũng ghi như thế, còn nữ sĩ Vân Đài thì có bài viết trên báo Tri Tân tháng 9/1944 nhan đề “Bốn năm trên đảo Các Bà”. Chuyện kể rằng ngày xưa để chống giặc Ân xâm lược, các ông đã đóng quân trên hòn đảo nhỏ ngoài vịnh để trấn giữ lối vào đảo lớn; ở đảo lớn các bà lo cơm nước lương thảo cho các ông. Nên sau này dân gian đặt tên cho hai đảo ấy là Các Ông, Các Bà. Tôi chỉ cho các bạn Pháp hòn Cát Ông, cả hòn Guốc gần đấy và kể tiếp, xưa có nàng tiên thấy cảnh đẹp, nước biển trong liền xuống tắm, mải vui đến khi sực nhớ phải về trời, nàng vội quá nên đánh rơi guốc và thành hòn Guốc!
Louis xoay xoay tách càphê vẻ tư lự. Ngô Quang Vinh nói với Albert: “Chúng ta chẳng hoài công chút nào khi tới đây. Cát Bà thật xứng đáng được gọi là đảo Ngọc. Ta phải cảm ơn cụ Pierre với cuốn nhật ký của cụ.”. Louis bảo: “Cái gì ở đây cũng tuyệt vời. Cảnh đã vậy, các món ăn từ hải sản cũng rất tuyệt.”. Tôi nói: “Cả người của đảo nữa chứ! Ai cũng niềm nở, lịch thiệp, hiếu khách và chu đáo. Các cô gái thì xinh đẹp và dịu dàng!” và quay về phía Albert:
– Cảm ơn anh đã có bất ngờ dành cho tôi; tôi cũng có bất ngờ cho anh đây: Sau Cách mạng tháng Tám 1945 Pháo Đài Thần Công được giao cho Đại đội Ký Con quản lý.
– Vậy ư? Cái Đại đội đã đánh chiếm tàu Greysac và Phrygien ư! – Albert gần như ngạc nhiên – Ông nội tôi không biết điều đó! Thật thú vị, nơi này còn là cả một kho thần thoại, cổ tích và sự kiện cùng các di tích lịch sử, văn hóa!
– Vẫn chưa hết, cứ đến ngày 1 tháng 4 ở đây lại mở hội đua thuyền rồng tranh Cup Báo Hải Phòng, đồng thời khai trương mùa du lịch. Ngày ấy còn được lấy làm Ngày truyền thống của ngành thủy sản đất nước chúng tôi.
Chúng tôi rời Pháo Đài Thần Công kết thúc một ngày du ngoạn. Đang hào hứng nên tôi nói về Vườn Quốc gia Cát Bà với các hang động Trung Trang, Hùng Sơn, Phù Long, rừng cây nguyên sinh, loài voọc đặc hữu trên thế giới chỉ có ở Cát Bà. Đến Vườn quốc gia còn được thưởng thức mật ong rừng, trà hồng hoa. Nghe vậy, Louis đề nghị ở lại thêm ngày nữa khám phá tiếp Cát Bà, đặc biệt là Vườn Quốc gia. Albert lại muốn mai đi vịnh Hạ Long, cụ Pierre kể và vẽ thật hấp dẫn về hòn Trống Mái, hòn Đỉnh Hương, hang Sửng Sốt, nhất là hang Đầu Gỗ nơi Toàn quyền Đông Dương Albert Sarraut, người hai lần là Thủ tướng Pháp từng đến; cũng là nơi chiếc Graysac, Phrygien ẩn náu lâu nhất. Tôi bảo:
– Chúng ta cứ như đã bàn ở nhà, mai đi vịnh Hạ Long, khi trở lại Cát Bà sẽ theo Đường xuyên đảo để về. Vườn quốc gia nằm cạnh Đường xuyên đảo nên tha hồ khám phá. Hang động nào cũng đẹp như cung điện và chứa được hàng trăm người. Các nhà khảo cổ còn phát hiện ở đấy di tích của thời kỳ đồ đá mới và dấu vết của người Việt cổ. Ngày trước cả một bệnh viện dã chiến được đặt trong động Hùng Sơn nên động này còn gọi là động Quân Y.
Louis nhất trí ngày mai đi vịnh Hạ Long, sau đó quay về Cát Bà.
Albert lại cắm cúi vào nhật ký của ông nội mình, chuẩn bị cho hành trình mới. Còn tôi, chuyến du ngoạn không định trước vẫn còn đó với vịnh Hạ Long và Vườn quốc gia Cát Bà.
Hải Phòng, tháng 1 năm 2022
L.V.K
—————–
Tác phẩm được Giải nhất thể loại văn xuôi “Cuộc thi sáng tác về Hành trình đề cử Di sản thiên nhiên thế giới Vịnh Hạ Long – Quần đảo Cát Bà” do Ủy ban Nhân dân huyện Cát Hải và Báo Hải Phòng phối hợp tổ chức, 2022.
